У наступным годзе Беларусь будзе святкаваць 80-годзе вызвалення краіны ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў. Значную ролю адыграла ў вызваленні Беларусі і партызанская дывізія імя двойчы Героя Савецкага Саюза С.А. Каўпака. Пасля Львоўска-Варшаўскага рэйда, адпачынку і папаўнення боепрыпасаў летам 1944 года, выйшаўшы з Чырвонай Слабады (зараз гэта вёска Салігорскага раёна), дывізія ў час аперацыі «Баграціён» рушыла ў новы Нёманскі рэйд.
Рухаючыся ў авангардзе войск 1-га і 2-га Беларускіх франтоў, каўпакаўцы вылучыліся ў вызваленні шматлікіх вёсак на Міншчыне і Гродзеншчыне, у тым ліку гарадкоў — Гарадзеі, Міра, Бярозаўкі, Мастоў, утрымлівалі вялізны плацдарм на рацэ Шчара да падхода часцей Чырвонай арміі, масты праз Нёман, па якім рушылі савецкія танкавыя і механізіраваныя часці на Ліду і Гродна. Сярод каўпакаўцаў у час вызвалення Беларусі ад фашыстаў летам 1944 года ваявала і шмат ураджэнцаў Лельчыцкага раёна.
А 80 год назад, восенню 1943 года, каўпакаўцы размяшчаліся побач з Глушкавічамі — ужо ў трэці раз. Першы раз пасля Сталінскага рэйда з Бранскага партызанскага края, калі была праведзена Сарнянская аперацыя ў час Сталінградскай бітвы, каўпакаўцы знаходзіліся ў Глушкавічах у канцы 1942 года. Але пад націскам пераважаючых нямецкіх войск злучэнне Каўпака было вымушана пакінуць Глушкавічы. Пасля рэйда па Беларусі і Украіне каўпакаўцы зноў вярнуліся ў чэрвені 1943 года да сваёй партызанскай сталіцы, потым быў рэйд на Карпаты.
Раніцай 1 кастрычніка 1943 года галоўныя сілы злучэння прыбылі ў Глушкавічы з легендарнага Карпацкага рэйда, а пад вечар на хутары Канатоп Каўпак правёў нараду з камандзірамі партызанскіх падраздзяленняў. Глушкаўчане сустракалі вярнуўшыхся партызан як родных сыноў і дачок. Дапамагалі чым маглі, хоць і самі былі, як кажуць, не ў лепшым стане пасля летняй блакады.
З успамінаў Героя Савецкага Саюза генерал-маёра Пятра Пятровіча Вяршыгары: «Ужо ў трэці раз у славутых Глушкавічах прыпыніўся на стаянку наш атрад. Тыдняў за два сабраліся ўсе асноўныя групы… У кастрычніку мы стаялі на хутары Канатоп, што ў чатырох кіламетрах ад Глушкавічаў, адкуль 12 чэрвеня 1943 года пачалі рэйд на Карпаты».
Злучэнне Каўпака рушыла на Карпаты ў складзе 1517 чалавек, на ўзбраенні якіх было сем гармат, 10 батальённых і 42 ротных мінамётаў, 32 бранябойныя стрэльбы, 200 кулямётаў, 470 аўтаматаў, шмат вінтовак, 7 рацый, 680 коней, 310 павозак і тачанак. Пачатак рэйда і момант, калі каўпакаўцы ўваходзілі ў спаленыя Глушкавічы і сустракаліся з вяскоўцамі, былі зняты на кінаплёнку аператарам Барысам Вакарам, які загіне ў Карпатах. Але партызаны гэтую плёнку даставяць у Маскву. Пра гэты момант, калі каўпакаўцы ўваходзілі ў Глушкавічы, праз дзесяткі гадоў кінематаграфісты з кінастудыі імя Даўжэнкі паказалі ў мастацкім фільме «Карпаты, Карпаты».
Да 14 чэрвеня злучэнне знаходзілася побач з Глушкавічамі, чакаючы з партызанскага аэрадрома ў Дубніцкім памочніка па разведцы Каўпака — П.Вяршыгару, які прывёз з Масквы карты, і 6-ю роту маёра Дзягцёва, атрымаўшую на аэрадроме дадатковыя боепрыпасы. Каўпак аддаў загад спыніцца на 30 гадзін для «ўхілення непаладак у абозе». Але галоўная мэта гэтага загада была ў тым, каб каўпакаўцы хоць трохі пабылі з мясцовымі жыхарамі, якія жылі побач у лясных зямлянках сярод балот і хмызнякоў. Нягле-дзячы на ахову, да каўпакаўцаў нахлынулі з пачастункамі жанчыны і дзеці, прыйшлі наведаць сваіх кватарантаў. Вось што потым напіша П.Вяршыгара ў сваёй кнізе «Людзі з чыстым сумленнем» пра тое, калі С.А. Каўпак убачыць сваімі вачыма ўсё гэта: «Каўпак замаргаў вачыма. А потым ён доўга хадзіў па ротах і здзіўлена балбатаў:
Чорт ведае, што за народ! Калі б не мы, можа і сяло іх цэлае стаяла. А ты глядзі… Ну што за народ, га? — пытаў ён камісара С.В.Руднева, неўразумела разводзячы рукамі.
Беларускі народ, Сідар Арцёмавіч, душа-народ. З такім народам горы варочаць можна — падтрымаў яго Сямён Васільевіч».
Вечарам 14 чэрвеня злучэнне Каўпака рушыла з Глушкавічаў далей на Карпаты. А жанчыны яшчэ доўга са слязамі праводзілі ляснымі сцежкамі партызан, якія ішлі туды, дзе за два гады вайны не ступала нага партызан, дзе на 20 дзён у час Курскай бітвы быў выведзены са строю чыгуначны вузел Цярнопаль і самы магутны гітлераўскі ўчастак чыгункі Цярнопаль-Праскураў, па якому рухалася да Курска каля 90 эшалонаў у суткі. І немцы вымушаны былі перакідваць свае рэзервы да Белгарада і Харкава праз Румынію і поўдзень Украіны, дзе будуць знішчацца нафтавыя нямецкія промыслы, так неабходныя для фтонта. Усяго будзе знішчана тры нафтаперапрацоўчыя заводы з нафтаправодам, 13 нафтасховішчаў, 41 нафтавая вышка і 6 электрастанцый.
Ад гэтага занепакоіўся і сам Гітлер у Берліне. Супраць Каўпака пры падтрымцы артылерыі і штурмавой авіяцыі былі кінуты да 10 спецыяльных палкоў, у тым ліку і перакінутыя з Нарвегіі, Францыі і Грэцыі, 5 асобных батальёнаў СС, а таксама венгерскую граніцу перакрывала венгерская дывізія. Падцягваліся часці дывізіі СС «Галічына» і бандэраўскія фарміраванні.
Барацьба ішла не на жыццё, а на смерць. Каўпакаўцы грамілі варожыя гарнізоны ў гарадах Скалат, Салотвін, Бальшоўка, Ябланаў, Дзеляцін, Гарадніца і шматлікіх вёсках. Былі такія моманты, калі на аднаго партызана прыпадала каля 40, а то і 50 узброеных да зубоў фашыстаў, а то цэлымі днямі ў гарах варожая авіяцыя наносіла бомбавыя ўдары па партызанскіх пазіцыях. Гітлераўцы нават спрабавалі знішчыць партызан, прымяняючы з самалётаў супраць іх атрутныя рэчывы, або проста марылі голадам.
Каўпакаўцы 12 раз патраплялі ў поўнае акружэнне. Каб вывесці партызан з гэтага пекла, намеснік Каўпака па разведцы падпалкоўнік П.Вяршыгара прапанаваў паўтарыць «Давыдаўскі манёўр», які быў здзейснены ў час Айчыннай вайны 1812 года генералам Дзянісам Давыдавым. Зборным пунктам намячалася каўпакаўская сталіца на Палессі — Глушкавічы — і той самы хутар Канатоп.
«Давыдаўскі манёўр» быў праве-дзены на тэрыторыі ўсёй Заходняй Украіны, ён аказаўся правільным. З разышоўшыхся ў зорным парадку з 6 груп ніводная не загінула. Але, акрамя асноўных шасці груп, яшчэ дзесяткі дробных і адзіночак збіраліся больш месяца. Да 20 кастрычніка з 1517 чалавек — з Карпат вярнуліся 1047. У баях загінулі 228 (у тым ліку і шмат нашых землякоў-ураджэнцаў Лельчыцкага раёна), звыш 150 атрымалі раненні, больш 200 чалавек прапалі без вестак ці знаходзіліся ў іншых месцах. 84 параненых і хворых партызан з Глушкавічаў адправілі на аэрадром у Дубніцкім для адпраўкі на Вялікую зямлю. Вярнуўся з Карпат і адзіны, які застаўся ў жывых, але ўжо аслеплы, конь па мянушцы Орлік, якога каўпакаўцы перадалі глушкаўчанам. У тыя дні было зроблена шмат фотаздымкаў аб героях-каўпакаўцах.
Адразу ж пасля вяртання каўпакаўцаў у Глушкавічы ў кастрычніку разгарнулася будаўніцтва зімовага партызанскага лагера з зямлянкамі. Некаторыя падраздзяленні размясціліся недалёка ад вёскі, а штаб злучэння знаходзіўся на хутары Канатоп, дзе засталіся не знішчаныя імі некалькі будынкаў.
Уладзімір ЗУБРЭЙ, аг. Глушкавічы.
(Працяг будзе).
