Роднае слова… Яно ўваходзіць у наша жыццё з вуснаў маці яшчэ ў маленстве. У ціхім напеве матчыных песень — калыханак, у яе пяшчотных ласках мы пачынаем улоўліваць яго своеасаблівыя формы і гучанне.
Потым у бесклапотным дзяцінстве яно ўводзіць нас у дзівосны навакольны свет. Як чароўны ключ, адкрывае нам роднае слова разнастайныя цуды і таямніцы жыцця, уносіць у прывабную і захапляючую далячынь людзей у бабульчыных казках і легендах.
Затым у школе мы сустракаемся з ім на старонках кніг. Клапатлівыя настаўнікі расчыняюць перад намі дзверы ў гэта бяскрайняе мора родных слоў.
За бясконцымі іх шарэнгамі ў кнігах перад нашым зрокам праходзіць уся зямля, яе разнастайная прырода, шматвяковая гісторыя, розныя народы, іх звычаі, барацьба і лёс.
Пасля мы ўваходзім у велічныя палацы навукі, дзе захапляемся магутнасцю і вынаходлівасцю розуму людзей.
Незвычайнае хараство і зладжанасць чуюцца нам у гучанні роднага слова. Яно то ласкавае і пяшчотнае, то шырокае і плаўнае, то звонкае і пералівістае, то суровае і грознае, як навальнічныя хмары.
І як жа балюча, што многія як дарослыя, так і дзеці не хочуць заўважаць усёй гэтай непаўторнасці і прыгажосці роднага слова, а аддаюць перавагу мацяршчыне і нецэнзурнасці, лічачы, што гэта і ёсць самы лепшы сродак зносін паміж людзьмі, што гэта сучасна і нават модна.
Успамінаю свайго былога дырэктара школы М. Д. Некрашэвіча, чалавека надта інтэлігентнага і адукаванага (яго ўжо даўно няма з намі). Аднойчы ён расказаў аб дзвюх жанчынах, знешне прыстойных і па-сучаснаму апранутых (ён нават залюбаваўся імі). Такая прыгажосць. Але калі, праходзячы міма, выпадкова пачуў размову гэтых жанчын, перасыпаную мацяршчынай, уражанне аб іх змянілася не ў лепшы бок.
І вось гэту эстафету дарослыя перадаюць і дзецям.
Таму невыпадкова, знаходзячыся ў свой час на аздараўленні з групай вучняў, я не раз чула яшчэ больш удасканаленую нецэнзурнасць менавіта ад іх, дзяцей. Міма, канечне, не праходзіла, прыпынялася. Тлумачыла.
А калі аднойчы зрабіла заўвагу адзінаццацікласнікам (хлопцу і дзяўчыне), за якімі я выпадкова шла, дык у адказ пачула:
— А што? Хіба вы не ведаеце, што мацяршчына і нецэнзурнасць — гэта модна і сучасна.
Дарэчы, у гэтым, так званым конкурсе, дзяўчына заняла больш высокую планку. Хлопец — тры словы, дзяўчына — пяць-шэсць і далей.
Я імкнулася даказаць маладым людзям, што грубасць, нявыхаванасць, а тым больш мацяршчына ніколі і ні ў якім грамадстве не лічылася і не лічыцца станоўчымі.
Балюча, але, напэўна, я іх не пераканала. І не толькі іх. Мацяршчына і нецэнзурнасць занялі самае ганаровае месца ў мове многіх дарослых і дзяцей.
Не магу абысці яшчэ адзін выпадак.
Неяк на нашым двары выпадкова пачула размову двух хлопцаў. Аднаму — прыкладна дзевяць, другому — каля сямі. Ініцыятыву трымаў, як кажуць, у сваіх руках старэйшы, дзе толькі і браліся ў яго такія брыдкія словы, а меншы ўлаўліваў момант і таксама імкнуўся не адстаць ад старэйшага.
Я спачатку запыталася ў старэйшага, дзе ён навучыўся ўсяму гэтаму, пэўна ж, не ў школе.
Адказ атрымала адразу: «А мае бацька з маці так размаўляюць. А калі яшчэ цётка Люба прыйдзе, дык і не такое можна пачуць».
— Ну, а ты? — перавяла позірк на меншага. — Ад яго, напэўна, вучышся.
— Не-е-е, — запярэчыў хлопчык, — ад дзядулі свайго. Па этычным прычынам імёнаў і прозвішчаў не называю, хаця гэта высветліла адразу.
Думаю, каментарыі не патрэбны. Даўно вядома, што дзеці нас капіруюць, падражаюць і вучацца ў нас.
Хачу адзначыць, што ніхто нікога не абавязвае размаўляць на той ці іншай мове. Можна на любой, але абавязкова захоўваць тое, што мы называем культурай маўлення.
Хлопчыкам я імкнулася растлумачыць, што словы, якія яны выкарыстоўваюць, брыдкія і непрыстойныя, што трэба ўжываць тыя, якія чуюць ад настаўнікаў у школе, чытаюць у кнігах.
На поспех, зразумела, не спадзявалася, бо гэта справа агульная.
Канечне, надта непрыемна, што над усім чыстым і прыгожым вісіць у нашым жыцці вось гэты бруд, ад якога пазбавіцца мы можам толькі сумеснымі намаганнямі і пачынаць, як і вы ўжо можаце пацвердзіць, у першую чаргу патрэбна з дарослых, бо дзеці пераймаюць ад нас усё.
Не будзем адкладваць, а лепш папоўнім свой лексікон словамі, якія з’яўляюцца культурай мовы, сапраўднымі сродкамі зносін, годнасці чалавека, і навучым гэтаму нашых дзяцей.
Я ўсіх, як дарослых, так і дзяцей, накіроўваю да мастацкай літаратуры і наогул да ўсяго, што называем мастацтвам.
Святлана МЯДЗВЕДЗЕВА.
