Толькі праз родную мову чалавек можа стаць беларусам, бо ў ёй хімія і фізіка, гісторыя і батаніка, эканоміка і культура таго, што называецца нацыяй, народам. (Янка Сіпакоў).
Кожны раз, калі я бываю ў Полацку, адразу іду да помніка душы і сэрца — помніка Ў. Заўсёды з замілаваннем перачытваю слоўцы Рыгора Барадуліна: «Ад Еўфрасінні, ад Скарыны, ад Полацка пачаўся свет». І сапраўды, горад, які даў свету вялікіх беларусаў, і сёння дыхае на поўныя грудзі беларускасцю. Цікава, што літару «Ў», якая ёсць толькі ў нас, беларусаў, у якасці назвы выкарысталі мінская арт-галерэя і музычны гурт — «У нескладовае». Для мяне мова — ужо даўно надзейны сродак, з дапамогай якога штохвілінна думаю.
Яшчэ ў 1956 г. Якуб Колас пісаў: «Беларуская мова параўнальна маладая. Хоць даўно ўжо на ёй гаворыць народ, але як мова навукі, палітыкі, літаратуры яна знаходзіцца ў перыядзе станаўлення. Таму наша задача — берагчы мову, вывучаць яе, распрацоўваць і пашыраць. Гэта дасягаецца штодзённым яе ўжываннем у побыце, на рабоце, у дзяржаўных, грамадскіх і культурных установах». Нельга не заўважыць, наколькі актуальна гэта і ў ХХІ стагоддзі? Таму вельмі горка, што хутка знікаюць беларускія вёсачкі, разам з якімі знікаюць і носьбіты жывой, яскравай мовы.
З маленства незвычайнае хараство і гармонія чуецца нам у гучанні роднага слова. Ніколі не забыць, як прыгожа гаварыла на дыялектнай мове мая бабуля Таццяна. Дарэчы, слоўнік літаратурнай мовы налічвае каля 500 тыс. слоў, у дыялектнай жа мове — каля 1,5-2 мільёны слоў. Дадам, што нярэдка нават у адной і той жа вёсачцы размаўляюць па-рознаму. Мова, што захавалася ў вёсках, цікавая тым, што яна спрадвечная. Гэта ўнікальная крыніца інфармацыі для філолагаў, сацыёлагаў, філосафаў, псіхолагаў, этнографаў, гісторыкаў.
Бясспрэчна, хто не шануе матчына слова, той не паважае ні свой род, ні сваіх землякоў, ні самога сябе. Задумаемся над словамі Уладзіміра Караткевіча: «Хто забыў сваіх продкаў — сябе губляе, хто забыў сваю мову — усё згубіў». А мова наша распаўсюджана не толькі на тэрыторыі Беларусі, але і ў памежных рэгіёнах Літвы, Польшчы, Расіі ды Украіны. Па-беларуску размаўляюць між сабой эмігранты ў ЗША, Канадзе, Аўстраліі, іншых краінах. Адным словам, у кожным куточку планеты Зямля, дзе б’юцца беларускія сэрцы, жыве матчына мова. Мова ж наша — самая старажытная сярод славянскіх і вельмі мілагучная, як італьянская.
Узрасла цікавасць да беларускай мовы ў Кітаі, дзе адкрыты дзясятак цэнтраў па вывучэнні мовы. Таксама яна вывучаецца ва ўніверсітэтах, культурных цэнтрах Польшчы, Украіны, Сербіі, Японіі, Італіі, Вялікабрытаніі, Расіі, Азербайджана, Чэхіі, Славакіі, Аўстрыі і інш. Так, польскі даследчык Міраслаў Янковяк сваю доктарскую дысертацыю прысвяціў беларускім гаворкам па-за межамі Беларусі. Баск Крысціян Рансэра даследуе заходнепалескія гаворкі.
Добра, што ў 1989 г. было заснавана Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны. Прыемна, што 21 лютага, у Сусветны дзень роднай мовы, беларусы пішуць агульнанацыянальную дыктоўку. Упершыню яна прайшла 23 сакавіка 2008 г. Дзень беларускага пісьменства праводзіцца штогод у першую нядзелю верасня. Многія ўжо сур’ёзна задумаліся над выказваннямі-слоганамі: «Жыву ў Беларусі і тым ганаруся», «Сто ідэй для Беларусі», «Купляйце беларускае!», якія запрашаюць да айчыннай гісторыі, адраджэння беларускай маральна-інтэлектуальнай спадчыны, нацыянальнай самаідэнтыфікацыі. Не можа не радаваць, што ў ХХ стагоддзі ўжыванне мовы многія лічылі прыкметай вясковасці, а сёння — інтэлігентнасці, нават элітнасці. Ужо ніхто на цябе не глядзіць са здзіўленнем, калі ты размаўляеш па-беларуску ў транспарце ці ў краме. І гэта натуральны працэс, вынік таго, што мы ўжо шмат гадоў жывём у незалежнай Беларусі. Мы сталі адкрытай краінай, нашы жыхары сталі часта выязджаць за мяжу, бачыць стаўленне іншых народаў да сваіх моў.
Прыемна, што сёння беларуская мова для многіх суайчыннікаў стала элітарнай: на ёй размаўляюць педагогі, літаратары, мастакі, журналісты, праграмісты, дзеячы навукі і культуры. Хораша, што на Беларускай чыгунцы ў адпаведнасці з рашэннем яе кіраўніцтва практыкуецца двухмоўнае інфармаванне пасажыраў. Мова здольна проста жыць у генах людзей, каб потым прагучаць з вуснаў іх дзяцей або ўнукаў. Менавіта праз роднае слоўца здольна адраджацца наша душа, душа народа, душа нацыі…
Перакананы, што любоў і павагу да мовы продкаў трэба выхоўваць з маленства. Сваёй унутранай культурай бацькі павінны паказваць прыклад дзецям, аднак у сем’ях амаль не гавораць па-беларуску. Кожны ж маленькі беларус павінен ведаць родныя слоўцы. У многім пачатак гэтаму даюць, канешне ж, настаўнікі. На ўроках роднай мовы і літаратуры дзеці адкрываюць цудоўны свет беларускай пісьменнасці. Настаўнікі вучаць паважаць мову, любіць яе, шанаваць кнігу.
Упэўнены, што наступныя пакаленні будуць дапаўняць, развіваць мову. Самае ж галоўнае — захаваць родную мову, не даць ёй памерці, як адбываецца з іншымі мовамі. Калі мова папулярная, аўтарытэтная, то такім жа будзе і яе народ. Шанаваць мову — значыць паважаць бацькоў, род, радзіму. Трэба ж сябе паважаць, свае карані адчуваць, патрыётам быць! Мы павінны нарэшце ўсвядоміць, што мы, беларусы, не горшыя за іншыя нацыі, павінны шанаваць родную мову, бо пакуль жыве мова, жыве сам народ, гэта карані, якія моцна трымаюць нас. Не будзем забываць і мудрасць Генадзя Бураўкіна: «Там, дзе не шануюць роднай мовы, мялеюць рэкі, нішчацца дубровы, народ той мёртвы, а той край нямы».
З павагай Канстанцін Карнялюк.
