З даўніх часоў у Тонежы ў апошні дзень Масленіцы павялося спраўляць абрад гукання вясны “Чырачка”. Яшчэ напярэдадні свята жанчыны выпякаюць з цеста фігуркі птушак — чыркоў (гэта мясцовая назва невялікіх вадаплаўных качачак). Лічылася, што яны на сваіх крылах прыносяць вясну, набліжаюць яе надыход. Трэба адзначыць, што гэтаму прыгожаму старадаўняму абраду прысвоены статус нематэрыяльнай гісторыка-культурнай каштоўнасці Рэспублікі Беларусь, і захаваўся ён толькі ў нашым раёне.
Пашанцавала мне пабываць ў вёсцы Тонеж і ў гэтым годзе. Прыехалі мы рана, таму быў час пагаманіць з жанчынамі старэйшага ўзросту, сапраўднымі носьбітамі фальклору. А яны — такія гаваркія, жыццярадасныя, усе па-святочнаму апранутыя — ў прыгожых хустках з яркімі кветкамі, у адзенні, вышытым сваімі рукамі, усе з вялікім задавальненнем распавядалі пра “Чырачку”. Ды і не кожны дзень з’язджаецца ў вёску столькі журналістаў, фотакарэспандэнтаў, фалькларыстаў!
— А як раней спраўлялі “Чырачку”? — пытаю ў жанчан.
— Гэты абрад перадаваўся з пакалення ў пакаленне, нам — ад нашых бабуль, мам, цяпер ад нас — моладзі. У пасляваенны час не такі дастатак быў, як цяпер. Памятаем, маці гатавала боршч, кашу, пякла пампушкі. Мы, дзеці, забіраліся на стог сена або на якую-небудзь хатнюю прыбудову (бліжэй да сонейка!) і гучна спявалі — так вясну клікалі. Вельмі чакалі гэтага свята! — гавораць яны, дапаўняючы адна адну. — Нашы старэйшыя ўдзельніцы — Галіна Паўлаўна Акуліч, Галіна Трафімаўна Прыбалавец і Надзея Аўрамаўна Акуліч нядужыя ўжо, прыйсці на гару не змогуць, але гасцей вельмі чакаюць, у печы страў нагатавалі, каб іх пачаставаць!
— А навошта дзяўчаты і жанчыны спяшаюцца ў гэты дзень ўмыцца талаю вадзіцай, што капае са стрэх?
— Каб быць прыгожымі і здаровымі. І кароўку пояць талаю вадою, каб яна не хварэла і ў яе было добрае малако.
Па традацыі пачаўся абрад з упрыгожвання елкі — асноўнага атрыбута свята, сімвала роду. Лічылася, што рознакаляровых папяровых кветак на ёй павінна быць парная колькасць, каб усе дзяўчаты і хлопцы знайшлі сабе пару, нараджалі дзетак. Тады і ў вёскі будзе будучае. Елку паставілі ў гаршчочак з жытам — сімвалам сям’і. Лічылася: чым прыгажэй будзе елка — тым прыгажэй і вясна прыйдзе.
А народ тым часам выходзіў на вуліцу, каб усім разам адправіцца на самае высокае месца — на Чарнычовы горы, якія знаходзіліся на краю сяла. Старэйшыя жыхары ехалі на вазах, а ўперадзе ішла моладзь: адзін хлопчык з елкай у руках, другі — з пудзілам Зімы ў выглядзе раставой лялькі, дзяўчаты-прыгажуні ў яркіх хустках. Па дарозе жанчыны так спявалі песні-вяснянкі, што чуваць было аж на ўсё наваколле. Людзям, каго сустракалі на вуліцы, раздавалі печыва ў выглядзе птушкі, запрашалі на горкі разам сустракаць вясну, жадалі усім здароўя, шчасця і дастатку.
На горцы свята прадоўжылася. Елку замацавалі на самым высокім дубе, каб яна была бліжэй да сонейка. Тады да яе прыляцяць птушкі і прынясуць на сваіх крылах вясну-красну. Усе разам гукалі вясну: “Агу, вясна, агу, красна, што ты нам прынесла? Гаршчок масла, гаршчок сыру. Старым бабам па кіёчку, малым дзеткам — па яечку”, спявалі “Чырачку”, іншыя песні, вадзілі карагоды, ладзілі гульні. Тут жа распалілі вогнішча і спалілі на ім пудзіла Зімы. Усе танчылі, скакалі, жартавалі. Трэба было бачыць, як і старыя, і маладыя весела качаліся з пагоркаў! Старэйшыя жанчыны казалі: “Хто скаціўся з гары, той будзе здаровым увесь год”. А як прыемна было ўсім разам частавацца на свежым паветры рознымі смачнымі стравамі, якія прыгатавалі ў печы гаспадыні. З задавальненнем усе адведалі прасяной кашы з горшчыка, бліноў са шкваркамі, яешні, дранікаў, пампушак.
Дзень выдаўся халодны, ветраны, але ад такой весялосці, усмешак, дабрыні і шчодрасці таняжан стала так цёпла і радасна на душы, а на шэрым небе нечаканя з’явілася сонейка і зайграла сваімі промнямі на тварах людзей. Прырода на вачах абуджалася ад зімовага сну.
— Зусім скора прыйдзе вясна, бо яе пах ужо адчуваецца… — падумала ў той час.
Ды ці магло ж быць інакш!..
Тэкст і фота Святланы ЛІПСКАЙ.
